Jeg satte meg ned denne helgen og hadde en praktisk fundering over fri programvare i skolen. For de som har plaget seg selv med å lese eldre innlegg i denne bloggen er det ingen hemmelighet at jeg er litt skeptisk til alle de kule web 2.0-tjenestene du kan benytte deg av hos f.eks. Google. Jeg liker rett og slett ikke at jeg ikke kan kjøre alle «gratis»-tjenestene selv (på mine egne tjenere). De er ikke frie, selv om de er gratis.

…og så gjør Google det jeg synes de bør gjøre mer av – de slipper kildekoden på Etherpad. Jeg kan nok IT til at jeg kan sette opp min egen Etherpad-tjeneste på skolen når jeg fikk tilgang til kildekoden. Så nå har jeg satt opp en intern etherpad der elever og lærere kan eksprimentere med samarbeid omkring tekster – uten at dette automatisk deles med hele verden (og at Google indekserer teksten i sin enorme samling av data).

For all del, jeg tror ikke Google gjorde dette av altuistiske grunner. De har tross alt brukt en del penger på å kjøpe et firma som hadde utviklet en spennende web 2.0-løsning for sanntidssamarbeid med tekster – for så å gjøre hele produktet fri og gratis tilgjengelig for verden. Hva har de igjen for det? Antakeligvis det at når det nå er sluppet som fri programvare vil mange andre enn Google selv bidra i å utvikle/oversette Etherpad – og Google, som bruker mye fri programvare i tjenestene sine, kan benytte seg av dette bidraget til å utvikle og integrere Etherpad inn i andre tjenester de driver, f.eks. Google Wave. Det er en utviklingsmodell som Google er vant til og som de kjenner så godt at de kan utnytte den til sin fordel.

Samtidig vil alle andre også kunne dra nytte av det. Etherpad er et spennende og godt verktøy, og nå kan det integreres i OpenOffice.org (tror noen allerede har gjort det), Zimbra eller ett eller annet annet program der en slik sanntidssamarbeidsmodell ville være et nyttig tilskudd.

Det litt sære er at samtidig som jeg kompilerte Etherpad selv oppdaget jeg at selve ideen bak etherpad er kommet fra et lite program som heter Gobby – og som finnes til Windows, Linux og OSX. Det har også en tjenerutgave (Sobby) som gir deg de samme muligheten som Etherpad – og en del til (som du måtte betale for i Etherpad Pro). Dette programmet har eksistert siden 2005! Det er en par punkter med Gobby jeg liker bedre enn Etherpad – f.eks. at Gobby er et eget program, ikke ajax på en nettside, som gjør at det er svært raskt og fungerer offline eller på interne nettverk.

Mer av dette!

I Utdanningsforbundets «Bedre skole» nr. 1/2009 fant jeg en artikkel (PDF-dokument) hvor jeg faktisk var enig i alt (nesten). Listen over suksessfaktorer er som om jeg skulle ha laget den selv:

• Teknologien må fungere – og det krever gjentekning (og iverksetting) på det tekniske, det organisatoriske og i logistikken. Det er utrolig mange som satser på IKT i skolen som ikke tenker igjennom systemene sine grundig nok.
• Unngå distraherende programvare. Skolen må administrere maskinene elevene har tilgjengelig (punktum). Da slipper du pedagogiske og tekniske distrasjoner i systemet.
• Bruk egne krefter i kompetanseheviningen. Det er lærerne som bruker systemene og skolesystemer er ofte spesialisert inn mot skoleaktiviteter – noe veldig få andre driver med. Derfor bør en ha lokale krefter som kan bruke systemene og lære de andre ansatte å bruke dem.
• Gi korte kurs når lærerne trenger det. Dette er så selvfølgelig (synes jeg) at det nesten ikke trenger flere kommentarer, men det sier noe om at Datakortet og andre lengre IKT-opplæringer ikke er det den vanlige læreren trenger.
• Lærerne må få tid til å venne seg til teknologien. Gå gradvis frem og lærerne vil bruke IKT der det gjør arbeidet enklere og arbeidshverdagen mer effektiv.

Det jeg ikke er enig i er det som står om lærebøker, og de har sluppet til forlagene helt til slutt.

Skolen trenger forlagenes hjelp

De fleste lærerne ønsker at forlagene produserer digitale læremidler som støtter læreprosessen. De som tror at «dette kan lærerne klare selv» risikerer å skape en dårligere skole.

…og det argumenteres slik for hvorfor:

1) Det er bare 10% av lærerne som kan produsere digitale læremidler med en sleng til fylkene (NDLA). Mitt perspektiv her er at om 10% av lærerne faktisk produserte digitale læremidler til f.eks. NDLA, så hadde det virkelig blitt sving på sakene. Dessuten synes jeg det er en underkjenning av standen å mene at bare 10% av lærerne er i stand til å produsere digitale læremidler med de verktøyene som i dag er tilgjengelige.

2) Forlagene kjenner åndsverkloven og kan garantere at produktene som brukes er produsert på lovlig måte(!). Hva?! Og dette skal være et argument for at lærerne selv ikke bør lage digitale læremidler. Det er nesten det dummeste jeg har hørt!

3) Forlagene har lang erfaring og kompetanse når det gjelder å tolke læreplanene, og vi har en solid tekstkompetanse. Det er nok riktig det, men mange lærere (de 10%?) har etterhvert også solid læreplanerfaring og mange er faktisk norsklærere også.

4) Forlagene tilbyr solide driftsløsninger og support som gir lite tekniske problem. Det er de ikke alene om. De fleste kommuner drifter solide IT-løsninger og det er mange som også har integrert skolesystemene inn i dette.

Jeg hørte (så på NRK2) Dagsnytt Atten her forleden. I et av innslagene der var med Espen Andersen og Petter Henriksen. De diskuterte Espen Andersens synspunkter på det at SNL skal gi ut et «gratis» leksikon og få penger fra staten for å gjøre det. Penger han heller mener det vil være fornuftig å bruke på å gjøre den norske delen av Wikipedia bedre, fordi Wikipedia kommer til å vinne uansett. Sjekk ut bloggen til Espen Andersen, der du også finner en artikkel fra digi.no om akkurat dette (ser at artikkelen er litt annerledes enn den han har liggende på bloggen sin).

Han har også noen spennende synspunkter på at SNL heller burde laget skolebøker med sin modell, at det er ikke helt stuerent at statlige læremidler skal gi et privat foretak en ny annonsekanal inn mot norske skolebarn, kvaliteten på artikler i SNL og Wikipedia og flere andre ting.

Nå skal SNL ansette fagredaktører som skal avgjøre hvilke tekster som skal inn i den «godkjente» delen av det digitale SNL. Hvis tekstene i SNL ikke blir lisensiert med Creative Commons, noe vi vel regner med siden dette ikke sier spesifikt i «reklamen», så tror jeg at SNL kan risikere å få et par litt uvante utfordringer…

Hva om en av fagredaktørene godtar noe tekst som er hentet fra/skrevet av Wikipedia? Det vil faktisk være ulovlig å ta tekst (også bearbeidet tekst) fra Wikipedia og legge det inn i SNL med en «lukket» lisens. Akkurat like ulovlig som det er å ta tekst fra SNL og legge ut på Wikipedia. Hvordan har SNL tenkt å kontrollere / sikre seg dette?

Og om SNL skulle legge ut artikler med ulik lisensiering, at f.eks. en artikkel legges ut som CC fordi teksten er hentet fra Wikipedia, så må de gjøre det tydelig – slik at teksten kan legges over i Wikipedia igjen… om den er god nok ;-)

Odin skriv under om SNLs omlegging av leksikonmodellen sin, og nemner i eitt av punkta NDLA. Eg har svært lite å føye til alt som er skrive i bloggosfæren om dette, anna enn at eg òg samstemmer i den litt skeptiske gleda ein kan fornemme. 

Eg må likevel innrøme at eg i mi tid som NDLA-medarbeidar (frå byrjinga av prosjektet og i alle høve ut året) dels har blitt småparanoid, dels har blitt (lettare) konspirasjonsteoretisk. Idegrunnlaget til NDLA, frie og opne ressursar, stimulering av dele- og produksjonstanken, som har vore eit mål (om ikkje realistisk gjennomførbart på alle punkt, dersom ein no skal vere pragmatisk) frå byrjinga, synest eg er eit svært godt selling-point for NDLA-prosjektet: Dette er ikkje ei gratis lærebok! Dette er ein arena med tekstar og verktøy som offentlegheita eig, ikkje ein redaksjon, organisasjon eller utval forfattarar, og du kan ta dette med deg inn i LMSas, ut på weben, eller ned på papir. Etter kvart kan du òg nytte NDLA som arena for deling, samarbeid og publikasjon. Å kalle dette ei lærebok er som å kalle bob-bana på Lillehammer ein tyttebærrensar. Det kan nok brukast slik òg, men det er svært nærsynt.

Lisensieringsmodellar som er tilpassa ei anna medieverkelegheit enn den Gutenberg sparka igang er eit viktig verkemiddel for å halde desse ideane oppe. Sidan Aschehoug og Gyldendal ikkje seier noe om dette, anna enn at programvaren dei vil bruke vil bli open source, reknar eg med at det vil bli like lukka som det er no. Altså: A&G eig alt, du kan ikkje ta det med deg utan vidare ned på print, ut på Google Earth, eller inn i ein LMS. 

Vi står då igjen med eit heilt vanleg leksikon, gratis som følgje av reklamefinansiering, men med eit utvida arsenal av forfattarar administrert av fagansvarlege som igjen rapporterer til A&G-redaksjonen. Det er ikkje opning for å leggje inn artiklar, slik eg les dette, men «anledning til å bidra med nytt innhold – artikler om nye temaer, omskriving av eksisterende artikler, bilder m.m..» Desse artiklane, omskrivingane, bildene, er forslag som skal  «kanaliseres til fagansvarlige for vedkommende fag for evaluering for opptak i den kvalitetssikrede kjernen.» Det luktar litt «vi-må-finne-noe-sprekt-å-gjøre-ish-for-denne-utviklingen-på-nettet-har-kommet-så-langt-derre.» Slik tenkte Metallica òg, då dei oppretta ein YouTube-kanal for å heidre fansen sin, etter at dei hadde tråkka på dei ved å dra 300 000 smågutar for retten for å ha lasta ned Metallica-låtar frå Napster. Du kan jo klikke deg inn på MetallicaTV og lese nokre av kommentarane for å sjå koss dette er mottatt. 

Vel. Eg er open for at her ligg føringar som er lang meir radikale enn dette, for dette er ikkje mykje til endring. Interessant er det, og her kjem poenget om konspirasjonsteoriar og paranoia inn, at det blir opna for eit «lag 1,» ei redaksjonell godkjent kjerne, og eit «lag 2» med brukargenerert innhald, der ein kan flytte artiklar frå lag 2 opp til lag 1. Dette er ein av dei berande ideane i NDLA (lag 2 blir forsøksvis implementert i haust), og eitt element i det å lage læremiddel som forlaga har brukt nokre år på å le seg skakke av til no.

Brukargenerert innhald, deling, wikiar, har altså med eitt handgrep gått frå å vere tøv og fjas i forlagsverda til å bli ein forretningsmodell. 

Ein siste bekymring: Eg fryktar, når no SNL går ut og hankar inn «creative commies» som Eirik Newth, at dei ressursane som før gjekk til å oppdatere og forsvare Wikipedia no blir kanalisert inn i eit forlagsinitiativ som blir lukka i andre lisensar enn (opne variantar av) Creative Commons. Odin er inne på det same under: Kva om ein nyttar offentlege midlar til å forbetre no/nn.wikipedia.org framføre å sponse forlaga i det som ser ut som det same, gamle toget mot opne kunnskapsressursar? Eg er sikker på at ein ABM-million i året kan gjere gode ting for Wikipedia, både på nynorsk og bokmål.  

Og kommentaren om at det no er opna for nynorske artiklar gidd eg ikkje eingong kommentere.

Javel (som vi rogalendinger kan si)… så sitter jeg nå her som nattevakt på konfirmasjonsleir – og hva har jeg vel annet å gjøre enn å surfe litt rundt etter ting jeg nå har god tid til å surfe etter.

Jeg har lenge savnet en god editor til Mediawiki (wikimotoren til Wikipedia). Det er gjort en del forsøk på wysiwyg-editorer, men alle har laget html-kode – ikke wiki-kode – og da er det nesten ikke noe poeng med dem. De har heller ikke vært særlig gode på å legge inn bilder, fordi det er nesten håpløst å finne et bilde du har lastet opp i mediawiki. Dette har lagt en demper på lysten min til å prøve å integrere wiki på skolen overfor lærerne (og elevene).

Men så, mens jeg sitter her og surfer på morgenkvisten, kommer jeg over at folkene bak FCKeditoren har laget nettopp det jeg har lett etter: en wysiwyg-editor som lager wikimarkup med knapper for å sette inn bilder og en god søkefunksjon for både bilder og wikisider og som, på toppen av alt, var enkel å integrere i mediawiki (pakk ut en fil, rett en instilling og en setning).

Nå er kanskje tiden kommet for å utfordre lærere (og ledelse – altså meg selv) til å ta i bruk wiki på en ordentlig måte i skolen!

PS! Hvis noen vil teste den nye editoren, så må de gjerne ta en tur innom www.openskulebok.no og legge igjen et faglig bidrag (klikk på «Rediger» og velg «Rich editor» rett over redigeringsvinduet) – selv om prosjektet har ligger flatt ut en god stund nå…

I ein artikkel i Washington Post online skildrar Gene Weingarten eit eksperiment der han har låst seg inne i eit rom i 24 timar med 6 TV og ein laptop for å sjå koss politiske nyheiter spreier seg i ulike bloggar. I innleiinga fortel han ei historie frå barndomen om ein kompis av bestefaren, Boris, som var den best informerte personen dei visste om. Kvar morgon rusla han til biblioteket, uklanderleg kledd opp i dress, og las alle avisene på biblioteket frå byrjing til slutt, før han seint på dagen rusla heim. Historia blir avslutta med følgjande innsikt:

«Even as a little boy, in that intuitive if primitive way that children comprehend important things, I understood the fundamental truth that Boris was, in some clear but compelling way, a douche bag.»

Og her sit eg (og sikkert mange med meg) klokka halv ti, ikkje på langt nær halvveges igjennom min daglege RSS-matingar, og har i tillegg til Facebook-forpliktelsane mine og ein sjekk gjennom det utmerka www.aldaily.com for nye artiklar funne fram til Twitter, som krev eit blikk i ny og ne. Som Boris kan eg altså rekne med å rusle heim i skumringa i kveld, informert om kva alle eg kjenner gjer på, sett bilder frå festar og turar, lese eit stort antal bloggpostar og nyheitsingressar/-artiklar frå eit stort utval kjelder, utan å ha gjort særleg mykje av det eg skulle gjere. Eg har kommentert nokre bloggar, og skrive eit par linjer i eigne bloggar, som blir lesne av ein liten handfull folk. I tillegg har eg rapportert det eg gjer og ikkje gjer på Twitter. Eg er godt på veg til å bli ein douche bag.

Leif Harboe og eg har snakka med mange lærarar om viktigheita av å nytte verktøy som Bloglines/Google Reader for å sortere dei store mengdene info på nettet. Viktigare er det etter kvart å snakke om koss å sile ut masse heller enn å få kontroll over meir, kaste heller enn å digitalhamstre.

For å kople dette til læring og eigne læringsmål. Eg har 4 år på meg til å bli ferdig med ein doktorgrad. Eg har mange bøker som skal lesast, mykje som skal skrivast, og mykje god lesnad finn eg på nettet. Men blir eg 100% klokare (for å forenkle dette litt) av å auke stofftilfanget med 100%? Eg trur heller at ved å auke infotilgangen, set eg i gang ei heil dominorekke av følgjer, der veldig mange avgreiningar er negative:

For det første trur eg ikkje på ein proporsjonalitet i forholdet mellom stofftilgang og læring. For meg tårnar det seg gjerne opp på ein slik måte at ein av dei viktigaste eigenskapane eg som lærande kan ha, fokus, forsvinn. Eg blir kan hende 10% meir informert av å auke stoffmengda med 100%, men prisen er tap av oversyn, fokus og til slutt motivasjon. Effekten av dei 10 prosenta ikkje berre forsvinn, men situasjonen snur seg og verkar motsett: Eg bruker mykje verdifull tid og energi på unødig arbeid, eg går rundt med ei nagande kjensle av (eller panikk for) at eg går glipp av noe «der ute» — kort sagt: Eg blir ikkje betre på det eg held på med, eg blir dårlegare.

Men eg blir jo i det minste ein velinformert douche bag.

Forskning.no melder at ein bande leksikografar og og ingeniørar ved institutt for lingvistiske og nordiske studium ved Universitetet i Oslo i løpet av åtte år har samla ein heller stor korpus av tekstar henta frå bøker, blad, aviser, tekstar frå privatpersonar – det dei meiner er eit balansert materiale, både når det gjeld teksttypar, kjønn på forfattar og tidsspenn (tekstane er frå perioden 1985 og fram til i dag). Tekstane er digitaliserte (i dei tilfella dei ikkje er digitalt tilgjengelege i utgangspunktet), tagga med allslags opplysingar (forfattar, teksttype, kontekst, grammatikk) og det dreier seg om bokmålstekstar.

Korpuset det er tale om er det første balanserte korpuset over moderne norsk nokon sinne, og det er denne påstanden eg synest er interessant. For målet er i følgje Ruth E.V. Fjeld å dokumentere «moderne norsk skriftspråk i sin fulle bredde,» mellom anna for å gje eit rettare grunnlag for å ta inn ord i ordbøker og normere språket vårt. Språkrådet kan her «finne ut hvordan ulike ord og uttrykk faktisk blir brukt,» seier Fjeld.

Eg er ikkje i tvil i det heile at dette er ein bra måte å skaffe seg kunnskapar om språket vårt på, for vidare å utnytte denne kunnskapen når ein skal normere språket, lage ordbøker – i det heile for å skaffe oss kunnskapar om koss språket vårt faktisk blir brukt. Men eg må seie at eg er litt skeptisk, med atterhald om at eg berre har lest Forsking.nos artikkel om dette, til tekstgrunnlaget her:

20 % av tekstane er frå aviser og vekeblad
45 % av tekstane er sakprosatekstar, til dømes frå fagbøker
25 % er frå skjønnlitteratur
5 % er frå TV-teksting
5 % er frå upublisert materiale

Med andre ord er brorparten (rundt (eller minst) 95 % — ein kravstor bror, med andre ord) av tekstane frå kjelder som i utgangspunktet er underlagt nokså streng normering. Utgangspunktet for denne tekstkorpusen, som altså skal gje oss eit reelt blikk inn i språket vårt, og for framtidig normering er altså eit språk som er nokså trufast normert med utgangspunkt i dei eksisterande normene våre.

Kan det kallast eit innblikk i norsk språk slik det faktisk blir brukt? Det kjem an på koss du definerer «språkbruk,» og her ser det ut som at det ligg til grunn ei nokså grundig utsiling av svært viktige domene for språkbruk, som til dømes talespråk og munnleg kommunikasjon (som eg meiner er viktige når vi skal snakke om ordtilfang, trass i at det ikkje er skriftleg), og ikkje minst fleire nye, digitale arenaer for skriving. Eg synest ikkje dette er særleg balansert, snarare balsamert, om eg skal tillate meg å prøve å vere morosam. Som i så mange andre tilfelle i akademia blir dei digitale arenaene kasta ut frå festen.

Det er desse digitale arenaene eg vil dra fram her. Eg synest det er rart at ein så produktiv arena for litteratur som det dei utallige skriveromma vi har sett vokse fram (bloggosfæren, SMS, privat og offentleg e-postbruk, tekstar frå bokmåls- og nynorskversjonen av Wikipedia og andre wikitekstar) ikkje blir betrakta som meir interessant i normeringsaugnemed, nettopp av di fleire av desse tekstane har eit anna forhold til både normering og ordtilfang enn tekstgrunnlaget i dette prosjektet, og følgjeleg mest sannsynleg vil reflektere ein heilt annan grad av nye ord og strukturar i språket enn dei redaksjonelt bearbeidde og eksplisitt norm-underlagte tekstane. Eller er her ei halding til at desse tekstane er mindreverdige andsynes andre tekstar? Kva vil det gjere med språket vårt og kva syn vi skal ha på det, viss vi dreg inn slike tekstar i denne tekstkorpusen? Og kva haldningar til og meiningar om språk har forskarar som ikkje dreg inn slike tekstar i tekstkorpusen?

No handlar dette om ein bokmålskorpus, men også for nynorsken sin del må dette vere umåteleg interessant. Erfaringane mine her frå Rogaland er at mange nyttar eit svært dialektnært og munnleg språk, både når dei sender SMS, sender e-post og skriv i bloggen sin, på Myspace eller Facebook – altså arenaer for skriftleg tekst som er svært mykje i bruk. Dette trur eg er gjengs over heile landet, jamfør ulike diskusjonar om dei folkelege (vulgære, i ordets beste forstand) formene.

Det paradoksale er at fleire skuleelevar mislikar å skrive nynorsk medan dei likar å skrive (og skriv svært mykje, i mange sjangrar og samanhengar), både dialektnært og syntetiserande. Kva om vi etter same modell lagar ein tekstkorpus basert på ei rekkje av desse sjangrane (SMS, blogg, etc.) og byrjar å tenkje skriftspråknormalar bygd rundt talemålsnært språk? Kan hende kan vi her vere rausare i ordtilfang og strukturar enn både i bokmål og nynorsk, slik det er no, slik at det er ein større samanheng mellom talemålet og skriftspråket? Sist eg sjekka, var det ei av hovudsøylene i landsmålet/nynorsken.

Medan vi går i retning av engelsk som skriftspråkleg norm både i akademia og i større bedrifter, verkar det for mange som eit håplaust prosjekt å lappe på eit språkprosjekt som byrja som eit språk for landet, men som mange påstår har enda opp som eit uoversiktleg roterom som dei færraste meistrar – eller endå verre: eit elitespråk for verbalatletar og intellektuelle. Det stikk motsette av planen, med andre ord. Kan hende bloggosfæren og den uoppfordra skrivinga, hjartespråket, til digitalskribentar i alle aldrar nettopp viser oss ei retning for nynorsken?

Litt interessant er det å grave i fordommane kring dette med gute- og jenteaktivitetar, og ein har gjerne trudd at datamaskina var eit typisk gutedomene. PEW-undersøkinga* viser derimot at jentene har inntatt PC-en, som innhaldsprodusentar på weben, i alle høve. Eit betydeleg høgare antal jenter mellom 15 og 17 bloggar eller skapar andre typar websider, og jentene i den same aldersgruppa dominerer óg når det gjeld å skape eller arbeide på websider for andre, og når det gjeld å skape profilar på sosiale nettverkssider (som Facebook og MySpace).

Jentene siglar altså opp som dronningane av innhald på weben. Skiljet mellom gutar og jenter er her interessant, og eg skulle gjerne likt å få greie på kva dette går i. Vi veit jo at jentene les fleire bøker (romanar) enn gutane, og at typiske lese- og skriveaktivitetar som jenter gjer ligg nærare opp til dei lese- og skriveaktivitetane eller -ideala skulen har. Når det her ser ut til at jentene på ein del område òg erobrar datamaskina, vil det vere interessant å sjå kva fellesnemnarane er mellom jentelesing på og av nettet, og det same med gutane, vidare kva skilnadene består i og kva grunnar det er til dette.

Ikkje minst er det interessant å sjå på kva ideal som ligg til grunn for dei ulike måtane å lese og skrive på, og koss skulen handsamar dette. Er det slik at vi i skulen kjem til å ta med oss meir eller mindre det same tekstidealet som alt er til stades i skulen over i nye medium, og halde fram med marginaliseringa av eit stort utval lese- og skriveaktivitetar, som då gutane representerer (diskusjonsgrupper, spel, etc.)? Er bloggen i ferd med å bli den nye jentestilen, og er gutane taparar også i desse semiotiske felta?

* Undersøkinga bør sjølvsagt lesast for seg, men via Jilltxt.net blei eg merksam på denne artikkelen i nytimes.com

Leif har eit innlegg på bloggen sin om det å vere norsklærar, der han drøftar ei rekkje forhold rundt yrket, med utgangspunkt i jamnlege påstandar om kor ille det er å vere norsklærar/-lektor. Eg har sjølv nokre år som norsklærar/-lektor i den vidaregåande skulen, og synest det var ein flott jobb, som eg på mange måtar saknar. Likevel vil eg hive inn ein liten slant i denne diskusjonen, og peike på etter mitt skjønn eitt av dei heilt sentrale momenta det må ryddast opp i i norskfaget. Ein lang og parentesfylt tekst, som fungerer som eit slags hjartesukk ein fredags ettermiddag. Kan hende eg angrar seinare, men det er jo berre ein bloggpost:

For meg har den store innvendinga mot koss vi driv norskundervising handla om skriveopplæringa. Drøftingar om pensum, kanon, inn eller ut med Ibsen, koss å få elevar til å like Bjørnson etc. er dei enkle spørsmåla. Vi kjem ikkje forbi at elevane blir vurderte etter dei skriftlege produkta dei leverer (pluss ein ullen munnlegkarakter som ingen eigentleg veit heilt kva er), og skriveopplæringa blir følgjeleg svært viktig.

Samstundes er det, som Leif peiker på, ingen formelle system rundt lærarens arbeid med elevtekstane; ingen krav til eins rettepraksis (med unnatak av eksempelstilar og fellessensur for avgangselevar, som i beste fall gjev tvilsame utfall) og ingen krav til kvalitetssikring av tilbakemeldingane elevane får. Norsklæraren er ei øy, som sikkert Anne Grete Preus ville ha sagt det, hadde ho laga ein sang om norsklæraren.

Legg då til at elevane og lærarane stort sett alltid har arbeidd med dei same tekstane (med svært små endringar dei siste åra) og den same strukturen/ideologien for skriveopplæring i absolutt alle år: Eleven skal prestere ein akademisk tekst meir eller mindre i einsemd, læraren skal gje kvalifiserte tilbakemeldingar på denne teksten, og eleven skal ta inn over seg desse tilbakemeldingane og ta med seg dette når han eller ho skriv den neste teksten. Om igjen og om igjen, ad nauseam.

Det rare er at vi alle, både instinktivt og frå teorien, veit at av alle måtar du kan drive skriveopplæring på, er dette den minst effektive, eller kan hende den mest ineffektive. I tillegg til at eleven lærer lite, fører denne metoden til gigantiske rettebunkar, for alle elevane må jo skrive ein så lang tekst som mogleg kvar gong. Eleven slit altså med å få oversyn over kommentarar som handlar om alt frå fagleg innhald, makronivå og mikronivå, og læraren jobbar seg skakk for å kome igjennom alle bunkene med livet og den faglege integriteten i behald. Helgene og feriane har han ikkje i behald, uansett.

Men kven har sagt at måten å lære å skrive ein tekst på er ved å sitje åleine og skrive ein lang tekst om igjen og om igjen? Ingen eg veit om som har greie på dette seier det. Og kven har sagt at den einaste måten å synleggjere progresjon og måle skrivekompetanse på er ved å gje karakterar på 3 lange tekstar per målform per termin, og ved å ihjelkommentere lange tekstar gong på gong? Eg ser ikkje at dette kan argumenterast for særleg godt.

Norsklærarane er ufriviljuge agentar for eit eldgammalt, romantisert syn på både tekst og forfattar, der tekst er eit einsamt produkt forfatta av eit (gudommeleg) inspirert geni. Målet for skriveopplæringa er dermed å framelske slike romantiske geni i klasserommet, og ideala deira er til sjuande og sist kodeksen — den lange, verbalteksten. (Kan hende med ein ekstra forkjærligheit for romanen: Hugs at vi ikkje fekk ei særleg norskfagleg oppgradering av synet på sakprosatekstar her til lands før på 1990-talet.)

Kvifor kan ein ikkje heller skrive kortare tekstar og til dømes byggje desse ut til lengre tekstar etter kvart, ikkje gje tilbakemelding på alt alltid, og vente med å gje karakterar til eleven faktisk har arbeidd med ulike aspekt av ein tekst (til dømes først 2. året på vidaregåande, eller i februar i løpet av skuleåret)? Ein kunne då ha risikert at a) elevane hadde hatt oversynet over tilbakemeldingane dei fekk, sidan tilbakemeldingane blei færre og spissare; b) karakterfokuset hadde blitt fjerna, sidan eleven berre fekk tilbakemeldingar på tekstar, og ikkje karakterar før dei hadde innarbeidd gode arbeidsvaner i skrivinga; c) elevane fekk eit forhold til både makro- og mikroplanet i ein tekst, ikkje berre ei grautete oppfatting av "utdjup dette" og "feil i verbbøyinga," og d) ein hadde opplevd eitt eller anna rettvist ved at karakteren kom som ei følgje av systematisk arbeid med tekst, ikkje for å rettferdiggjere ein terminkarakter som du må ha, slik det er no.

Dagens praksis er ein samankokt graut av industri (30 stilar inn, retting, 30 stilar med tilbakemelding ut = læring) og romantikk (det guddommeleg inspirerte skrivegeniet), som framelskar dei som alt er flinke, dei som skjøner dialekta, skulediskursen, og som greier seg uansett. Akademikarungane.

Det har blitt sagt at tekstsamfunna vi er på veg inn i på weben har meir til felles med den plastiske før-gutenbergske tekstkulturen, der Gutenberg representerer ein historisk parentes, ei unaturleg sentrering rundt eigarskap til teksten, romantiseringa av både forfattar og roman, og sementering av teksten i ei ferdig trykt bok. No er eg ikkje sikker på at det stemmer at det etter-gutenbergske tekstomgrepet kan karakteriserast som så fiksert og upåverka av andre enn forfattaren; involvert i ein trykt roman (eller kva bok som helst) er mange skrivarar — redaksjonar, konsulentar, etc. — som alle formar boka, gjerne på nytt i utgåve etter utgåve. Men at omgrepa "forfattar" og "tekst" blir skeivt tolka i skulen, er eg ikkje i tvil om, og det er relativt enkelt å sjå dette når ein nyttar dei nye skriveromma på nettet som kontrast. At til dømes Wikipedia, som ein kollektiv, flytande, foranderleg tekst har fått den rolla det har (både som provokatør, som fyrtårn, som ein spegel mot andre tekstkulturar og -syn og ikkje minst som fungerande tekst og kjelde) er berre eitt av mange døme på at vi er nøydd til å reorientere oss i skulen når det gjeld skriving og lesing. I alle høve dersom det vi seier skal ha relevans for verda.

Det beste for norskfaget hadde kan hende vore at det hadde blitt lagt ned som eit altomfattande skrive-, lese-, kommunikasjons- og morsmålsfag, og erstatta av fag der eitt av faga var eit kommunikasjonsfag som hadde i seg mulegheiter til å ta inn over seg det materielle mediet si rolle i tekstskapinga, lesing og skriving som noe meir enn den akademiske diskursen, kommunikasjon i eit svært semiotisk felt på tvers av (og forma av!) ulike medium, etc. I så måte kan Ibsen og Aasen relokerast, ikkje hivast ut, slik at det blir plass til både refleksjon rundt kvinner i litteraturen på 1800-talet og tekstproduksjon i nettbaserte skriverom der ungdommane kan påverke verda rundt seg i kraft av skrift, og sjå koss det er å bli stilt til ansvar for haldningar og meiningar. (Det blir dei vel knapt når dei leverer diktanalyser av "Landskap med gravemaskiner," skrivesjangrar som framleis lèt til å vere idealet for skriving i nordisk- og litteraturvitskapmiljøa, som jo leverer norsklærarar til skulen.) Ein plass der både jenter og gutar finn sine skriverom, ikkje berre den romanlesande og langstilskrivande Lise.

Skulen mistar jo den kontrollen veggane i klasserommet, skrivebordskuffa og den lektorale allvitenheit og autoritet gjev, då. Og det er jo farleg.